کد مطلب:188471 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:258
تجلی عظمت علمی امام در سخنان او
همسفر: آری خوب گفتی! لازم است پیش از بیان برخی سخنان و دستورات سازنده ی امام باقر علیه السلام كه نمایانگر اندیشه و شخصیت علمی و معنوی ایشان است مقدمه ای كوتاه بیاورم: بر اساس احادیثی كه در وصف ائمه و سخنانشان آمده، كلام امام
[ صفحه 48]
نور هدایت و راهنما به سوی تكامل است، تكاملی در سایه ی تقوی.
زیرا امامت، مقام والای الهی است و امام در حقیقت پس از پیامبر، یك كارشناس و اسلام شناس كامل از جانب خدا است. مسلم است این شایستگی و احراز مسؤولیتهای اجتماعی، مشروط به داشتن علم و برخوردار بودن از عصمت است. زیرا كه نیل به مقام امامت، از دیدگاه عقل و از نظر اسلام، بدون علم، نه امكان پذیر است و نه چنین مقامی شایسته ی جامعه ی اسلامی است، آن هم اسلامی كه در احادیث و كتاب آسمانیش این همه برخورداری از علم مورد تأكید قرار داده و جهل و جاهل را نكوهش كرده است.
: البته تشخیص چنین مقام الهی (علم وعصمت) خارج از توان بشر است - زیرا تنها خدای بزرگ، عالم به تمام مكنونات افراد بوده و می تواند چنین انسانهایی را به مردم معرفی كند، تا «أولو الامر» و «واجب الا طاعة» بودن آنها لازم آید، چه اینكه اطاعت از فاقد علم، خود نوعی تشویق در پیری از رفتار جاهلان است. اكنون بجا است صاحبان خرد و اندیشمندان و حق طلبان، به سخنان حكیمانه و رهنمودهای عالمانه ی ائمه علیه السلام كه در قالب خطبه ها و نامه ها و دستورالعملهای سازنده آمده، نظر افكنند و آنها را با آثار علمی مدعیان علم و غاصبان امامت مقایسه كنند، تا با این موشكافیها حقیقت امامت و رهبری در سیمای خاندان رسالت مشاهده شود.
همسفر: به یقین همین است و سخنان سازنده ی ائمه در
[ صفحه 49]
موضوعات مختلف، خود نمایانگر علم و عصمت آنها است. امام ابو جعفر محمد باقر علیه السلام در باب عقل و خدا شناسی و ارزش دانش و كسب آن و در مورد شخصیت انسانها و توجه به دنیا و آخرت و مسائل دیگر، سخنان بسیاری دارند.
امام عقل را یك موهبت الهی دانسته و فرموده اند: عقل بالاترین مخلوق خداوند و بزرگترین وسیله ی زندگی معنوی و مادی انسان است. این موهبت الهی چنانچه با خطاهای نفسانی و لغزشهای مادی آلوده نگردد چراغی فروزان فرا راه بشر و وسیله ی شناخت ارزشهای والای معنوی است.
از آن جا كه اسلام دین عقل و فطرت است، در تمام شؤون زندگی، انسان را به تفكر و تعقل وا داشته و از او خواسته است تا به مدد این عطیه ی الهی به واقعیتها كه آگاه شدن به خالق موجودات و راه یافتن به اسرار هستی و آشكار ساختن گنجینه های پنهان دانش است پی برد. امام باقرعلیه السلام شناخت ارزشهای والای ایمان را متكی بر تعقل و تفكر دانسته و می فرمایند: خداوند در روز حساب انسانها را به اندازه ی عقلی كه به آنها داده مورد سؤال قرار می دهد [1] .
در آفرینش عقل نیز می فرماید: خداوند همینكه عقل را آفرید او را مورد سؤال قرار داد، او را گفت پیش آی پیش آمد، و پس دستور داد باز گرد، باز گشت، آنگاه خداوند فرمود: به عزت و
[ صفحه 50]
جلالم سوگند، هیچ مخلوقی را محبوبتر از تو نزد خود نیافریدم، تو را تنها در بندگانی كامل می كنم كه دوستشان بدارم [2] همانا امر و نهی و كیفر و پاداشم بر گناهان و اطاعت متوجه توست.
از این دو حدیث در می یابیم كه پاداش و كیفر انسانها در روز جزا متوجه عقل شده و وابسته به مقدار عقل و اتكا به آن است. دیگر این كه عقل در برابر امر و نهی خداوند تسلیم محض است.
معرفت به خدا شرط بندگی و عبادت انسان است به در گاه او، اصل معرفت و شناخت خدا در فطرت انسان وجود دارد، یعنی ایمان به خدا از سرشت هر كس مایه می گیرد. در این موضوع مشاهده می شود امام باقر علیه السلام بخش مهمی از درسها و سخنان خود را بدان اختصاص داده و می فرماید: شناخت و معرفت به باری تعالی یاد خدا را در بر دارد و سعادتمند كسی است كه پیوسته به یاد خدا بوده و هیچ گاه از ذكر او خسته و ملول نشود [3] .
حضرت به ابوحمزه می فرماید: كسی خدا را به حق پرستش می كند كه نسبت به او شناخت داشته باشد، اما كسی كه درباره ی خداوند شناخت درستی ندارد، خدا را سطحی و به گمراهی می پرستد. به امام گفتم فدایت شوم معرفت و شناخت خدا چیست
[ صفحه 51]
فرمود: تصدیق خدای عزوجل و رسول خدا و داشتن محبت علی و پیروی از دستورات او و ائمه ی بر حق و بیزاری جستن از دشمن آنها، این چنین خدای عزوجل شناخته می شود [4] .
و در جایی دیگر آمده است كه پس از بیان امام، به گونه ای دیگر از وی سؤال شد: شناخت از خداوند چه اندازه ضروری است؟ و كمتر از آن كافی نیست، امام فرمود: ضروری ترین مرحله ی شناخت خدا این نیست كه انسان بداند هیچ چیز مانند او نیست و هیچ موجودی به خداوند شباهت ندارد و پیوسته عالم، شنوا و بیناست [5] .
با وجودی كه قسمتی از درسهای امام باقر علیه السلام درباره ی اثبات و توصیف خدا و بیان ویژگیهای اوست و امام بحثها و استدلالاتی در این زمینه بیان فرموده اند، اما آن حضرت در سخنانی، مردم را از تفكر در ذات باری تعالی و گفتگو های بی حاصل كه رنجش و خصومتی در پی دارد، نهی فرموده است. آن حضرت در این موضوع می فرماید: از تفكر و اندیشه در ذات خدا دوری كنید، اما چنانچه بخواهید به عظمت و بزرگی او پی ببرید، در عظمت
[ صفحه 52]
آفریده های او اندیشه كنید [6] .
[ صفحه 48]
نور هدایت و راهنما به سوی تكامل است، تكاملی در سایه ی تقوی.
زیرا امامت، مقام والای الهی است و امام در حقیقت پس از پیامبر، یك كارشناس و اسلام شناس كامل از جانب خدا است. مسلم است این شایستگی و احراز مسؤولیتهای اجتماعی، مشروط به داشتن علم و برخوردار بودن از عصمت است. زیرا كه نیل به مقام امامت، از دیدگاه عقل و از نظر اسلام، بدون علم، نه امكان پذیر است و نه چنین مقامی شایسته ی جامعه ی اسلامی است، آن هم اسلامی كه در احادیث و كتاب آسمانیش این همه برخورداری از علم مورد تأكید قرار داده و جهل و جاهل را نكوهش كرده است.
: البته تشخیص چنین مقام الهی (علم وعصمت) خارج از توان بشر است - زیرا تنها خدای بزرگ، عالم به تمام مكنونات افراد بوده و می تواند چنین انسانهایی را به مردم معرفی كند، تا «أولو الامر» و «واجب الا طاعة» بودن آنها لازم آید، چه اینكه اطاعت از فاقد علم، خود نوعی تشویق در پیری از رفتار جاهلان است. اكنون بجا است صاحبان خرد و اندیشمندان و حق طلبان، به سخنان حكیمانه و رهنمودهای عالمانه ی ائمه علیه السلام كه در قالب خطبه ها و نامه ها و دستورالعملهای سازنده آمده، نظر افكنند و آنها را با آثار علمی مدعیان علم و غاصبان امامت مقایسه كنند، تا با این موشكافیها حقیقت امامت و رهبری در سیمای خاندان رسالت مشاهده شود.
همسفر: به یقین همین است و سخنان سازنده ی ائمه در
[ صفحه 49]
موضوعات مختلف، خود نمایانگر علم و عصمت آنها است. امام ابو جعفر محمد باقر علیه السلام در باب عقل و خدا شناسی و ارزش دانش و كسب آن و در مورد شخصیت انسانها و توجه به دنیا و آخرت و مسائل دیگر، سخنان بسیاری دارند.
امام عقل را یك موهبت الهی دانسته و فرموده اند: عقل بالاترین مخلوق خداوند و بزرگترین وسیله ی زندگی معنوی و مادی انسان است. این موهبت الهی چنانچه با خطاهای نفسانی و لغزشهای مادی آلوده نگردد چراغی فروزان فرا راه بشر و وسیله ی شناخت ارزشهای والای معنوی است.
از آن جا كه اسلام دین عقل و فطرت است، در تمام شؤون زندگی، انسان را به تفكر و تعقل وا داشته و از او خواسته است تا به مدد این عطیه ی الهی به واقعیتها كه آگاه شدن به خالق موجودات و راه یافتن به اسرار هستی و آشكار ساختن گنجینه های پنهان دانش است پی برد. امام باقرعلیه السلام شناخت ارزشهای والای ایمان را متكی بر تعقل و تفكر دانسته و می فرمایند: خداوند در روز حساب انسانها را به اندازه ی عقلی كه به آنها داده مورد سؤال قرار می دهد [1] .
در آفرینش عقل نیز می فرماید: خداوند همینكه عقل را آفرید او را مورد سؤال قرار داد، او را گفت پیش آی پیش آمد، و پس دستور داد باز گرد، باز گشت، آنگاه خداوند فرمود: به عزت و
[ صفحه 50]
جلالم سوگند، هیچ مخلوقی را محبوبتر از تو نزد خود نیافریدم، تو را تنها در بندگانی كامل می كنم كه دوستشان بدارم [2] همانا امر و نهی و كیفر و پاداشم بر گناهان و اطاعت متوجه توست.
از این دو حدیث در می یابیم كه پاداش و كیفر انسانها در روز جزا متوجه عقل شده و وابسته به مقدار عقل و اتكا به آن است. دیگر این كه عقل در برابر امر و نهی خداوند تسلیم محض است.
معرفت به خدا شرط بندگی و عبادت انسان است به در گاه او، اصل معرفت و شناخت خدا در فطرت انسان وجود دارد، یعنی ایمان به خدا از سرشت هر كس مایه می گیرد. در این موضوع مشاهده می شود امام باقر علیه السلام بخش مهمی از درسها و سخنان خود را بدان اختصاص داده و می فرماید: شناخت و معرفت به باری تعالی یاد خدا را در بر دارد و سعادتمند كسی است كه پیوسته به یاد خدا بوده و هیچ گاه از ذكر او خسته و ملول نشود [3] .
حضرت به ابوحمزه می فرماید: كسی خدا را به حق پرستش می كند كه نسبت به او شناخت داشته باشد، اما كسی كه درباره ی خداوند شناخت درستی ندارد، خدا را سطحی و به گمراهی می پرستد. به امام گفتم فدایت شوم معرفت و شناخت خدا چیست
[ صفحه 51]
فرمود: تصدیق خدای عزوجل و رسول خدا و داشتن محبت علی و پیروی از دستورات او و ائمه ی بر حق و بیزاری جستن از دشمن آنها، این چنین خدای عزوجل شناخته می شود [4] .
و در جایی دیگر آمده است كه پس از بیان امام، به گونه ای دیگر از وی سؤال شد: شناخت از خداوند چه اندازه ضروری است؟ و كمتر از آن كافی نیست، امام فرمود: ضروری ترین مرحله ی شناخت خدا این نیست كه انسان بداند هیچ چیز مانند او نیست و هیچ موجودی به خداوند شباهت ندارد و پیوسته عالم، شنوا و بیناست [5] .
با وجودی كه قسمتی از درسهای امام باقر علیه السلام درباره ی اثبات و توصیف خدا و بیان ویژگیهای اوست و امام بحثها و استدلالاتی در این زمینه بیان فرموده اند، اما آن حضرت در سخنانی، مردم را از تفكر در ذات باری تعالی و گفتگو های بی حاصل كه رنجش و خصومتی در پی دارد، نهی فرموده است. آن حضرت در این موضوع می فرماید: از تفكر و اندیشه در ذات خدا دوری كنید، اما چنانچه بخواهید به عظمت و بزرگی او پی ببرید، در عظمت
[ صفحه 52]
آفریده های او اندیشه كنید [6] .
[1] انما يداق الله العباد في حساب يوم القيامة علي قدر ما آتاهم من العقول في الدنيا.
[2] لما خلق الله العقل استنطقه ثم قال له: اقبل فأقبل ثم قال له: ادبر فادبر ثم قال: و عزتي و جلالي ما خلقت خلقأ هو احب الي منك و لا أكمل الا فيمن أحب. أما اني اياك آمرو اياك أنهي و اياك اعاقب و اياك أثيب.
[3] قال الباقر عليه السلام في صفة ابناء الاخرة... لا يملون من ذكر الله.
[4] انما يعبد الله من يعرف الله فاما من لا يعرف الله فانما يعبده هكذا ضالا... قلت: جعلت فداك فما معرفة الله؟ قال تصديق الله عزوجل و تصديق رسوله صلي الله عليه و اله و سلم و موالاة علي عليه السلام و الائتمام به و بائمة الهدي عليه السلام و البراءة الي الله عزوجل من عدوهم هكذا يعرف الله عزوجل.
[5] سئل ابو جعفر عليه السلام عن الذي لا يجتزء بدون ذلك من معرفة الخالق فقال: ليس كمثله شي ء و لا يشبهه شي ء لم يزل عالما سميعا بصيرا.
[6] اياكم و التفكر في الله و لكن اذا اردتم ان تنظروا الي عظمته فانظروا الي عظيم خلقه.